ไขข้อข้องใจ "แผ่นดินไหว" เกิดขึ้นได้อย่างไร?
แผ่นดินไหว เกิดจากการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก ซึ่งทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนที่กระจายออกไปในทุกทิศทาง สาเหตุหลักของการเกิดแผ่นดินไหวสามารถแบ่งออกได้เป็น 4 ปัจจัยสำคัญ ได้แก่
1. การเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก (Tectonic Plate Movement)
แผ่นเปลือกโลกของโลกแบ่งออกเป็นแผ่นใหญ่ๆ ที่ลอยอยู่บนชั้นแมนเทิล (Mantle) ซึ่งเป็นชั้นหินหลอมเหลวที่มีการเคลื่อนไหวอยู่ตลอดเวลา การชนกัน แยกออกจากกัน หรือเลื่อนผ่านกันของแผ่นเปลือกโลกนี้เป็นสาเหตุหลักของการเกิดแผ่นดินไหว
- รอยเลื่อนเปลือกโลก (Fault Line) จุดที่แผ่นเปลือกโลกเคลื่อนที่มาชนกัน หรือเลื่อนผ่านกัน เช่น รอยเลื่อนซานแอนเดรียส (San Andreas Fault) ในสหรัฐฯ
- ขอบแผ่นเปลือกโลกมุดตัวกัน (Subduction Zone) เมื่อแผ่นเปลือกโลกมหาสมุทรมุดลงไปใต้แผ่นเปลือกโลกทวีป เช่น วงแหวนไฟแปซิฟิก (Pacific Ring of Fire) ที่ทำให้เกิดแผ่นดินไหวและภูเขาไฟระเบิดบ่อยครั้ง
2. การปะทุของภูเขาไฟ (Volcanic Eruption)
การปะทุของภูเขาไฟสามารถทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนจนเกิดแผ่นดินไหวได้ แรงดันจากหินหนืด (Magma) และก๊าซใต้พื้นโลกที่พยายามแทรกตัวขึ้นมาสู่พื้นผิวสามารถทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนรุนแรง ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือ แผ่นดินไหวที่เกิดจากภูเขาไฟเอตนาในอิตาลี หรือ ภูเขาไฟปินาตูโบในฟิลิปปินส์
3. การยุบตัวของโพรงใต้ดิน (Collapse Earthquake)
แผ่นดินไหวสามารถเกิดขึ้นจากการยุบตัวของโพรงใต้ดิน เช่น ถ้ำหรือเหมืองแร่ที่พังทลาย ซึ่งมักเกิดในพื้นที่ที่มีการทำเหมืองใต้ดิน หรือมีโพรงหินปูนอยู่ใต้พื้นผิว เช่น แผ่นดินไหวจากการถล่มของเหมืองในประเทศโปแลนด์
4. แรงระเบิดหรือแรงกระแทกจากมนุษย์ (Induced Earthquake)
กิจกรรมของมนุษย์สามารถทำให้เกิดแผ่นดินไหวได้ เช่น
- การทดลองอาวุธนิวเคลียร์ การระเบิดนิวเคลียร์ใต้ดินสามารถทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนขนาดใหญ่ เช่น การทดสอบระเบิดนิวเคลียร์ของเกาหลีเหนือ
- การขุดเจาะน้ำมันและก๊าซธรรมชาติ (Fracking) การฉีดของเหลวแรงดันสูงลงไปใต้ดินทำให้เกิดแรงเครียดสะสมในหิน ส่งผลให้เกิดแผ่นดินไหวขนาดเล็ก
- การสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ น้ำหนักของน้ำที่สะสมอยู่ในอ่างเก็บน้ำเหนือเขื่อนสามารถเพิ่มแรงกดบนเปลือกโลกและทำให้เกิดแผ่นดินไหว เช่น กรณีของ เขื่อนทรีกอร์เจส (Three Gorges Dam) ในจีน
บทสรุป
แผ่นดินไหวสามารถเกิดขึ้นได้จากทั้งกระบวนการธรรมชาติและกิจกรรมของมนุษย์ โดยสาเหตุหลักมักเกี่ยวข้องกับการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลกซึ่งเป็นพลังธรรมชาติที่ควบคุมไม่ได้
อย่างไรก็ตาม ด้วยเทคโนโลยีที่ก้าวหน้า ทำให้เราสามารถตรวจจับแผ่นดินไหวได้รวดเร็วยิ่งขึ้นและเตรียมพร้อมรับมือได้ดีขึ้น การสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับสาเหตุของแผ่นดินไหวจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อช่วยลดผลกระทบและความสูญเสียเมื่อภัยพิบัติเกิดขึ้น