รู้หรือไม่? "หมื่น" กับ "จมื่น" ชื่อบรรดาศักดิ์คล้ายกันแต่ฐานะขุนนางนั้นต่างกันมาก
ในระบบศักดินาไทยโบราณ ตำแหน่งขุนนางไม่ได้มีเพียงแค่ชื่อเรียกตามระดับยศ เช่น พัน, ขุน, หมื่น, หลวง, พระ, พระยา เท่านั้น แต่ยังมีตำแหน่งเฉพาะทางอีกหลายแบบ
หนึ่งในนั้นคือ "จมื่น" ซึ่งหลายคนอาจสงสัยว่าแตกต่างจาก "หมื่น" อย่างไร? ทั้งที่ชื่อใกล้เคียงกันมาก เราไปหาคำตอบพร้อมกันที่นี่
หมื่น (ศักดินาโดยทั่วไป: 1,000)
"หมื่น" เป็นตำแหน่งขุนนางตามลำดับชั้นศักดินา มักได้รับแต่งตั้งให้ดูแลหน่วยงานระดับกลาง เช่น กรมย่อย หรือฝ่ายปกครองในเมือง เป็นตำแหน่งในฝ่ายพลเรือนหรือทหาร เช่น "หมื่นพิทักษ์ไพร่พล" หรือ "หมื่นราชเสนา" เป็นต้น
หน้าที่: บริหารงานราชการ ปกครอง หรือรับผิดชอบตามสายงานราชการ เช่น ความมั่นคง, การคลัง หรือกฎหมาย
จมื่น (ศักดินาโดยทั่วไป: ใกล้เคียง หมื่น หรือสูงกว่าเล็กน้อย)
"จมื่น" เป็น ตำแหน่งขุนนางในราชสำนัก โดยเฉพาะใน ฝ่ายใน/ฝ่ายหน้าที่รับใช้พระมหากษัตริย์โดยตรง มักเป็นผู้รับใช้หรือควบคุมดูแลงานส่วนพระองค์ในพระราชวัง เช่น ดูแลกองทหารรักษาพระองค์, กองม้า, กองเรือ, เครื่องแต่งกาย ฯลฯ เช่น "จมื่นไวยวรนาถ" หรือ "จมื่นจงรักษาพระองค์" เป็นต้น
หน้าที่: ทำงานใกล้ชิดกับพระมหากษัตริย์ หรืออยู่ในราชสำนัก มีลักษณะเป็นตำแหน่งเชิงพิธีการ ผสมงานควบคุมดูแลในพระราชวัง
ตัวอย่างตำแหน่งในประวัติศาสตร์
หมื่นพิทักษ์ไพร่พล – รับผิดชอบกำลังพลของเมือง
จมื่นไวยวรนาถ – หัวหน้าหน่วยรักษาความปลอดภัยในพระราชวัง
บทสรุป
แม้คำว่า "หมื่น" กับ "จมื่น" จะดูคล้ายกัน และศักดินาใกล้เคียงกัน แต่ต่างกันอย่างชัดเจนในหน้าที่และบริบท:
หมื่น = ขุนนางฝ่ายบริหารราชการแผ่นดิน
จมื่น = ขุนนางราชสำนักที่ดูแลงานใกล้ชิดพระมหากษัตริย์
หากเปรียบในยุคปัจจุบัน "หมื่น" อาจคล้ายข้าราชการผู้มีหน้าที่ปกครองหรือบริหาร ส่วน "จมื่น" คล้ายเจ้าหน้าที่หรือข้าราชการที่รับใช้ในหน่วยงานพิเศษระดับในราชสำนักหรือทำเนียบ
"หมื่น" เคยมีความสำคัญเทียบเท่า คุณพระ แต่หลังจากการปฏิรูประบบราชการในปีพุทธศักราช 1998 หมื่นกลายเป็นยศของข้าราชการชั้นประทวน ส่วน "จมื่น" เป็นยศของข้าราชการชั้นสัญญาบัตร เทียบเท่า คุณพระ แต่มีความพิเศษมากกว่า เพราะเป็นผู้รับใช้ใกล้ชิดพระมหากษัตริย์โดยตรง
