"พระยาละแวก" คือใคร? ทำไมถึงมีสำนวน "ห้ามคบ" ลูกหลานพระยาละแวก?
หากเคยได้ยินคำว่า “อย่าไปคบลูกหลานพระยาละแวก” อาจสงสัยว่าใครคือพระยาละแวก และทำไมถึงกลายเป็นคำเตือนให้ระวังในแง่ “คนไม่น่าไว้ใจ”
บทความนี้ช่วยเจาะลึกประวัติศาสตร์และที่มาของวลีนี้อย่างละเอียด
พระยาละแวก คือใคร?
พระยาละแวก ไม่ใช่นามเฉพาะบุคคลเดียว แต่เป็นชื่อเรียกรวมๆ ของกษัตริย์เขมรในช่วงที่เมือง ละแวก (เมืองหลวงเก่าในกัมพูชา) เป็นศูนย์กลางอำนาจ โดยเฉพาะ สมเด็จพระบรมราชาที่ 3 แห่งอาณาจักรเขมรละแวก ซึ่งครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 2108–2119
สมเด็จพระบรมราชาที่ 3 เป็นพระมหากษัตริย์แห่งกรุงละแวก (กัมพูชา) ผู้ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 2108–2119 และมักถูกเรียกในเอกสารไทยว่า “พระยาละแวก” พระองค์เคยยกทัพเข้าตีกรุงศรีอยุธยาถึงสองครั้งในสมัย สมเด็จพระมหาธรรมราชา โดยครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2113 สามารถตั้งทัพใกล้เมืองหลวงของสยาม แต่ไม่สามารถตีเมืองได้และต้องล่าถอยกลับไป
การรุกรานครั้งที่สองเกิดขึ้นใน พ.ศ. 2118 โดยพระยาละแวกยกทัพทางเรือผ่านแม่น้ำเจ้าพระยา แต่ก็ไม่สามารถตีกรุงศรีอยุธยาได้เช่นกัน ได้เพียงกวาดต้อนเชลยและนำของสำคัญกลับเมืองละแวก รวมถึงพระรูปเทพารักษ์สำริดสององค์ หลังเหตุการณ์นี้ ไทยและกัมพูชากลับมาสัมพันธไมตรีกันในช่วงเวลาหนึ่ง
ต่อมาในรัชสมัยของ พระบรมราชาที่ 4 (พระโอรสของพระบรมราชาที่ 3) ซึ่งไทยยังเรียกขานว่า “พระยาละแวก” เช่นเดิม ได้เกิดเหตุพิพาทระหว่างสองประเทศอีกครั้ง กัมพูชาเริ่มปล้นและกวาดต้อนหัวเมืองชายแดนของไทย ทำให้ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช วางแผนยกทัพไปตีละแวกหลังเสร็จศึกกับหงสาวดี
ในที่สุด เมื่อ พ.ศ. 2136 สมเด็จพระนเรศวร ทรงยกทัพสี่ด้านเข้าตีกรุงละแวกทั้งทางบกและทะเล สามารถเข้าถึงเมืองหลวงของกัมพูชาได้ บางพงศาวดารบันทึกว่า พระยาละแวก หนีไปทางลาว ทัพไทยได้กวาดต้อนผู้คนจากเมืองละแวกจำนวนมาก รวมถึงเชื้อพระวงศ์ ขุนนาง และฝ่ายใน กลับมาอยู่ในสยาม ซึ่งเหตุการณ์นี้ถือเป็นจุดสิ้นสุดของอำนาจกัมพูชาในยุคละแวก
ที่มาของสำนวน “ลูกหลานพระยาละแวก”
จากเกร็ดประวัติศาสตร์ พระยาละแวกถูกมองว่าเป็นผู้ “ฉวยโอกาส” และ “ทรยศ” เมื่อเห็นอยุธยาอ่อนแอ ตัวคำพูด “อย่าไปคบลูกหลานพระยาละแวก” จึงกลายเป็นสำนวนสอนใจในวัฒนธรรมไทยว่า อย่าไว้วางใจคนที่เคยทำร้ายหรือเป็นศัตรูมาก่อน
สรุปจุดสำคัญ
- พระยาละแวก หมายถึงกษัตริย์เขมรแห่งละแวก สมัยกรุงศรีอยุธยาอ่อนแอ
- ยกทัพตีอยุธยา 2–3 ครั้ง แม้บางครั้งไม่สำเร็จ แต่มีกลิ่นอายความโหดร้ายและการกวาดต้อนเชลย
- ถูกตีคืนโดย สมเด็จพระนเรศวรมหาราช จนอาณาจักรล่มสลาย
- วลี “ลูกหลานพระยาละแวก” สื่อถึง “คนไม่น่าไว้วางใจ” โดยอ้างอิงจากพฤติกรรมที่ผ่านมาของ พระยาละแวก
นับเป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นว่าประวัติศาสตร์ไม่เพียงบอกเล่ากาลเวลา แต่ยังหล่อหลอมสำนวนและวัฒนธรรมการเตือนสติเกี่ยวกับ “การไว้ใจ” ในสังคมไทยจนถึงทุกวันนี้