แบบนี้ก็มี? ประเทศที่ขุดเจอ "ขุมทรัพย์ระดับโลก" แต่ประชาชนกำลัง "ทุกข์" เพราะรวยเกินไป!

รู้หรือไม่ มีประเทศหนึ่งขุดพบขุมน้ำมัน ถือครองทรัพย์สิน 2 ล้านล้านดอลลาร์ ราวกับถูกสวรรค์ประทาน พลเมืองหนึ่งคนมีมูลค่าถึง 340,000 ดอลลาร์ แต่กลับกำลัง "ทุกข์" เพราะ... มั่งคั่งเกินพอดี

จากการขุดเจอน้ำมันมหาศาล ประเทศนี้กลายเป็นหนึ่งในชาติที่ร่ำรวยที่สุดในโลก แต่ความมั่งคั่งที่มากเกินไปกลับกลายเป็นปัญหาใหม่ที่น่ากังวล

จุดเริ่มต้นจากหลุมขุดสุดท้าย... สู่ขุมทรัพย์น้ำมันมหาศาล ในปี 1969 บริษัทน้ำมัน Phillips Petroleum เกือบยุติการสำรวจในเขตทะเลนอกชายฝั่งนอร์เวย์ แต่ก่อนถอนตัว พวกเขาตัดสินใจเจาะหลุมสุดท้ายในพื้นที่ Ekofisk และนั่นคือจุดเปลี่ยนครั้งประวัติศาสตร์ของนอร์เวย์ การค้นพบแหล่งน้ำมันซึ่งมีปริมาณสำรองเบื้องต้นกว่า 3.5 พันล้านบาร์เรล ทำให้นอร์เวย์กลายเป็นผู้เล่นหลักในตลาดพลังงานของยุโรป และเป็นจุดเริ่มต้นของการสะสมความมั่งคั่งระดับประเทศ

ความมั่งคั่งระดับชาติ พลิกประเทศสู่เศรษฐกิจมั่งคั่ง รายได้จากน้ำมันสร้าง “กองทุนความมั่งคั่งแห่งชาติ” ของนอร์เวย์ในช่วงกลางทศวรรษ 1990 เพื่อจัดการเงินจากน้ำมันอย่างยั่งยืน ปัจจุบันกองทุนนี้มีมูลค่าราว 2 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ (ประมาณ 340,000 ดอลลาร์ต่อประชากรหนึ่งคน) และกลายเป็นกองทุนที่ใหญ่ที่สุดในโลก ช่วยให้นอร์เวย์มีอัตราว่างงานและหนี้สาธารณะต่ำ ระบบสวัสดิการดีเยี่ยม แต่ปัญหากลับเริ่มก่อตัวอย่างเงียบๆ

"รวยเกินไป" กำลังกลายเป็นดาบสองคม เมื่อ....

• อัตราการลาป่วยพุ่งสูง – คนทำงานเต็มเวลาในนอร์เวย์ลาป่วยเฉลี่ย 27.5 วัน/ปี สูงที่สุดในกลุ่ม OECD

• ผลการศึกษาของเด็กนักเรียนตกต่ำ – แม้รัฐบาลใช้เงินกว่า 20,000 ดอลลาร์/คน/ปีเพื่อการศึกษา (อันดับ 2 ของโลก) แต่คะแนน PISA กลับลดลงต่อเนื่องตั้งแต่ปี 2015

• โครงสร้างพื้นฐานสิ้นเปลือง-ไร้ประสิทธิภาพ – เช่น รถไฟใต้ดินในออสโลที่งบประมาณพุ่งสูงกว่าที่คาดถึง 6 เท่า

อีกทั้งยังมี "หนี้ครัวเรือนสูง" เพราะรัฐช่วยเหลือมากจนประชาชนไม่วางแผนอนาคต โดยประชาชนนอร์เวย์มีหนี้ครัวเรือนสูงถึง 220% ของรายได้ต่อปี (สูงสุดในกลุ่มประเทศพัฒนาแล้ว) เนื่องจากความเชื่อว่า "รัฐบาลจะดูแลหลังเกษียณ" ตอนนี้จึงเริ่มมีภัยเงียบในอนาคตเข้ามากระซิบเตือน เมื่อน้ำมันอาจหมด และคนรวยเริ่มย้ายหนี

"ประเทศเราเหมือนทายาทเศรษฐี ที่มีเงินมากกว่า 6 เท่าของรายได้ต่อปี แล้วเลือกจะเดินทางลัด" — Martin Bech Holte อดีตที่ปรึกษา McKinsey และผู้เขียนหนังสือ "ประเทศที่รวยเกินไป"

โดนเขาตือนว่าหากไม่มีการปฏิรูปที่แท้จริง นอร์เวย์อาจกำลังปล่อยให้โอกาสทองหลุดลอยไปอย่างเงียบๆ โดยเฉพาะเมื่อน้ำมันยังครอง 21% ของ GDP และจ้างแรงงานกว่า 200,000 คน แต่โลกกำลังเปลี่ยนผ่านไปสู่พลังงานสะอาด รายได้จากน้ำมันเข้าสู่กองทุนจะลดลง แม้กองทุนจะถูกออกแบบให้ใช้เพียง 3% ของกำไรต่อปี แต่ด้วยขนาดที่ใหญ่ขึ้น รัฐบาลสามารถถอนมาใช้ถึง 20% ของงบประมาณ “โดยไม่ผิดกฎหมาย”

ท้ายที่สุด ความร่ำรวยจากน้ำมันทำให้นอร์เวย์กลายเป็นแบบอย่างของการจัดการทรัพยากรที่ชาญฉลาด แต่ในขณะเดียวกัน ความมั่งคั่งที่มากเกินไปอาจกลายเป็นกับดัก หากไม่มีการเตรียมรับมือกับโลกยุคใหม่ที่ไร้น้ำมันและต้องการนวัตกรรมมากขึ้น