"สารส้ม" คืออะไร? เกิดเองตามธรรมชาติหรือมนุษย์สร้าง? พร้อมประโยชน์และวิธีใช้ที่ปลอดภัย

21/08/2025 (13:09 น.)

สารส้ม (Alum) คือเกลือซัลเฟตของอะลูมิเนียมที่มักอยู่ในรูปผลึกใส รสฝาด ละลายน้ำได้ ใช้กันมายาวนานตั้งแต่การทำน้ำใสจนถึงระงับกลิ่นกาย

สารส้ม เป็นชื่อสามัญของกลุ่มสารประกอบที่เรียกว่า แอลัม (alum) โดยทั่วไปหมายถึงเกลือซัลเฟตคู่ของอะลูมิเนียมกับแคตไอออนหนึ่งชนิด เช่น โพแทสเซียม หรือแอมโมเนียม พบเป็นผลึกใส/ขาวขุ่น รสฝาด และมีฤทธิ์ฝาดสมาน (astringent)

สารส้ม เด่นเรื่องการทำให้น้ำใสเพราะช่วยให้ของแขวนลอยจับตัวเป็นตะกอน

ชนิดที่พบได้บ่อย

• โพแทสเซียมอะลัม (KAl(SO4)2·12H2O) — ใช้กันแพร่หลายในการตกตะกอนน้ำ และระงับกลิ่นกายแบบผลึก
• แอมโมเนียมอะลัม (NH4Al(SO4)2·12H2O) — สมบัติคล้ายกัน ใช้ในงานสิ่งทอ/ฟอกหนัง

สารส้มเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติหรือมนุษย์สังเคราะห์?

มีทั้งสองแบบ:

• ธรรมชาติ: พบในรูปแร่ที่ก่อผลึกแอลัมจากกระบวนการทางธรณีวิทยาบางพื้นที่
• สังเคราะห์/อุตสาหกรรม: ปัจจุบันที่ใช้กันส่วนใหญ่ผลิตในโรงงาน โดยผสมอะลูมิเนียมซัลเฟตกับโพแทสเซียมหรือแอมโมเนียมซัลเฟต เพื่อให้ได้ผลึกบริสุทธิ์ คุณสมบัติคงที่ และควบคุมคุณภาพได้

เคล็ดลับเลือกซื้อ: มองหาผลึกใส สะอาด มีฉลากระบุชนิด/แหล่งผลิต และวิธีใช้ที่ชัดเจน

ประโยชน์เด่นของสารส้ม

ทำน้ำใส/ระบบน้ำประปา — ช่วยรวมตัวของแขวนลอยให้ตกตะกอน ทำให้น้ำใสขึ้น

ระงับกลิ่นกาย — ผลึกสารส้มใช้ทาผิวที่แห้งเพื่อยับยั้งการเจริญของแบคทีเรียที่เป็นต้นเหตุของกลิ่น

สมานแผลเล็กน้อย — ใช้แตะห้ามเลือดจากบาดโกนหนวด/ถลอกเล็กๆ (ภายนอกเท่านั้น)

งานย้อมผ้า-ฟอกหนัง — ทำหน้าที่เป็นมอร์แดนต์ (mordant) ช่วยให้สีย้อมติดทน

การแปรรูปอาหารบางชนิด — ใช้ในปริมาณเล็กน้อยในตำรับดองผัก/ผลไม้เพื่อช่วยคงความกรอบ (ต้องปฏิบัติตามสูตรปลอดภัย)

การเกษตร-เพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ — ช่วยปรับสภาพน้ำให้ใสก่อนกรอง/บำบัดต่อ

วิธีใช้สารส้มที่พบบ่อย

1) ทำให้น้ำใส (การตกตะกอนเบื้องต้นในภาชนะ)

บดสารส้มให้เป็นผงหรือใช้ผลึกเล็กๆ

ใส่ลงในน้ำที่ขุ่น คนให้กระจายตัว ทิ้งไว้ให้ตะกอนตก

รินน้ำใสส่วนบนออกอย่างระมัดระวัง แล้วกรอง/ต้มต่อก่อนนำไปใช้

หมายเหตุ: ปริมาณที่เหมาะสมขึ้นกับความขุ่นของน้ำ ควรทดลองทีละน้อย และไม่ดื่มทันทีโดยไม่ผ่านการกรอง/ต้มที่ถูกต้อง

2) ระงับกลิ่นกายแบบผลึก

ทำผิวให้แห้งสะอาด

ชุบน้ำผลึกสารส้มเล็กน้อยแล้วทาบางๆบริเวณรักแร้

ปล่อยให้แห้งก่อนสวมเสื้อผ้า

3) แตะสมานแผลเล็กน้อยจากการโกน

ล้างแผลให้สะอาด ซับให้หมาด

แตะสารส้มบริเวณเลือดซึมสั้นๆ แล้วล้างออก

ข้อควรระวังด้านความปลอดภัย

• ใช้ภายนอกเป็นหลัก: หลีกเลี่ยงการรับประทาน/ใช้ในปริมาณมากโดยไม่จำเป็น
• ผิวบอบบาง-แพ้ง่าย: ทดลองจุดเล็กๆ หากมีอาการแสบ แดง หรือคัน ให้หยุดใช้
• น้ำสำหรับบริโภค: การใช้สารส้มเป็นเพียงขั้นตอนทำให้น้ำใส ต้องกรองและ/หรือต้มให้เดือดก่อนดื่มทุกครั้ง
• เก็บให้พ้นมือเด็กและความชื้น: ปิดฝาภาชนะให้สนิท เก็บในที่แห้ง
• งานอาหาร: หากใช้ในสูตรดอง ควรยึดตามปริมาณในสูตรที่น่าเชื่อถือ

หากมีโรคประจำตัว ผิวหนังอักเสบ หรือกำลังตั้งครรภ์-ให้นมบุตร ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญก่อนใช้สารส้มกับผิวหรืออาหาร

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

สารส้ม “ธรรมชาติ” กับ “สังเคราะห์” ต่างกันอย่างไร?

ด้านเคมีคือสารชนิดเดียวกัน ความต่างหลักคือที่มาและการควบคุมคุณภาพ แบบอุตสาหกรรมมักมีความบริสุทธิ์สม่ำเสมอกว่าและมีฉลาก/มาตรฐานผลิตชัดเจน

ใช้สารส้มทำน้ำดื่มได้เลยไหม?

ไม่ควรดื่มทันที การใช้สารส้มเป็นเพียงขั้นตอนตกตะกอน ต้องกรองและ/หรือต้มให้เดือดก่อนดื่มเพื่อความปลอดภัย

ผลึกสารส้มระงับกลิ่นกายปลอดภัยหรือไม่?

โดยทั่วไปใช้ภายนอกได้ แต่ควรทาบางๆบนผิวที่ไม่แตก หากระคายเคืองให้หยุดใช้และล้างออก

สารส้มช่วยให้ผัก-ผลไม้ดองกรอบขึ้นจริงไหม?

ช่วยได้บ้างในบางตำรับ แต่ต้องใช้ในปริมาณน้อยและปฏิบัติตามสูตรที่เชื่อถือได้