คู่สมรสหรือบุตร?: ถ้าตายโดยไม่มีพินัยกรรม มรดกตกเป็นของใครก่อน?
หลายคนเข้าใจผิดว่า "คู่สมรส" จะได้มรดกทั้งหมดทันทีเมื่อคู่ชีวิตเสียชีวิตโดยไม่มีพินัยกรรม
แต่ความเป็นจริงตามกฎหมายไทยคือ มรดกจะถูกแบ่งตามลำดับทายาทที่กฎหมายกำหนด และคู่สมรสจะมีสิทธิร่วมกับทายาทผู้อื่น ไม่ได้ได้ก่อนเสมอไป
บทความนี้อธิบายอย่างชัดเจน พร้อมตัวอย่างการคำนวณและคำแนะนำเชิงปฏิบัติ
หลักกฎหมายสั้น ๆ ที่ควรรู้
การแบ่งมรดกเมื่อผู้ตายไม่ได้ทำพินัยกรรมให้ปฏิบัติตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ โดยมีหลักสำคัญคือ:
- มีการกำหนด "ทายาทโดยธรรม" ตามลำดับชั้น เช่น บุตร/หลาน, บิดามารดา, พี่น้อง และญาติในลำดับถัดไป
- คู่สมรสที่สมรสโดยชอบด้วยกฎหมายมีสิทธิได้รับมรดกร่วมกับทายาทอื่นเสมอ แต่สิทธิของคู่สมรสจะเท่ากับทายาทคนหนึ่งคน (ไม่ใช่ได้ทั้งหมดเสมอไป)
คู่สมรสกับบุตร: ใครได้ก่อนและได้เท่าไร?
กรณีที่พบบ่อยที่สุดคือ ผู้ตายทิ้งคู่สมรสไว้พร้อมบุตร หลักตามกฎหมายคือ คู่สมรสได้ส่วนเท่ากับบุตรหนึ่งคน และบุตรแต่ละคนได้ส่วนเท่ากัน
ดังนั้น มรดกจะถูกแบ่งเป็นส่วน ๆ เท่า ๆ กันตามจำนวนรวมของ "ส่วน" ที่ประกอบด้วยคู่สมรส 1 ส่วน + บุตรแต่ละคน 1 ส่วน
ตัวอย่างการคำนวณ
ตัวอย่าง: ทรัพย์สินรวม 10,000,000 บาท ผู้ตายมีภรรยา 1 คน และบุตร 2 คน จำนวนส่วนรวม = ภรรยา (1) + ลูก 2 คน (2) = 3 ส่วน ดังนั้นแต่ละส่วน = 10,000,000 / 3 = 3,333,333.33 บาท - ภรรยา = 3,333,333.33 บาท - ลูก 1 = 3,333,333.33 บาท - ลูก 2 = 3,333,333.33 บาทหมายเหตุ: หากบุตรมีมากกว่า 1 คน ให้แบ่งอย่างเท่าเทียมระหว่างบุตรทั้งหมด ส่วนคู่สมรสยังคงได้ 1 ส่วนเท่ากับบุตรหนึ่งคน
กรณีที่ไม่มีบุตร — คู่สมรสกับญาติคนอื่น
หากผู้ตายมีคู่สมรสแต่ไม่มีบุตร ระบบการแบ่งจะเปลี่ยนไปตามลำดับทายาทถัดไป เช่น พ่อแม่ หรือพี่น้อง โดยหลักทั่วไป:
| กรณี | การแบ่งมรดกโดยสรุป |
|---|---|
| มีคู่สมรส + พ่อแม่ของผู้ตาย | คู่สมรสได้ 1/2 และพ่อแม่แบ่ง 1/2 ที่เหลือร่วมกัน |
| มีคู่สมรส + พี่น้องร่วมบิดามารดา | คู่สมรสได้ 1/2 และพี่น้องได้ 1/2 ร่วมกัน |
| มีคู่สมรสแต่ไม่มีทายาทอื่น | คู่สมรสได้ทั้งหมด |
ข้อยกเว้นและเรื่องที่ควรระวัง
- ทรัพย์บางประเภทอาจเป็นสินสมรสหรือสินส่วนบุคคล การแบ่งมรดกต้องพิจารณาเรื่องสินสมรสตามกฎหมายครอบครัวด้วย
- หนี้สินของผู้ตายต้องนำมาหักก่อนการแบ่งมรดก มรดกจะถูกแบ่งจากมูลค่าสุทธิหลังหักหนี้
- หากมีการอ้างสิทธิหรือมีปัญหาขัดแย้ง อาจต้องฟ้องศาลเพื่อให้มีคำพิพากษากำหนดการแบ่งมรดก
คำแนะนำเชิงปฏิบัติ
บทสรุป
หากเราเสียชีวิตโดย ไม่มีพินัยกรรม มรดกจะถูกแบ่งตามกฎหมาย คู่สมรสไม่ได้ “ได้ก่อน” หรือ “ได้ทั้งหมด” เสมอไป แต่จะ ได้ร่วมกับลูก โดยมีสิทธิเท่ากับลูกหนึ่งคน หากไม่มีลูก จึงค่อยแบ่งกับญาติในลำดับถัดไป
ดังนั้น การทำพินัยกรรมจึงเป็นสิ่งสำคัญ หากต้องการกำหนดการจัดสรรทรัพย์สินอย่างชัดเจนและลดปัญหาความขัดแย้งภายในครอบครัว
(ข้อมูลในบทความนี้เป็นการสรุปความเข้าใจตามกฎหมายไทยทั่วไปและไม่ใช่คำปรึกษาทางกฎหมายเฉพาะกรณี หากต้องการความแน่นอนควรปรึกษาทนายความ)
