"กิ้งกือ" กับ "ตะขาบ" มีกี่ขากันแน่? 1,000 กับ 100 จริงมั้ย?

16/09/2025 (10:59 น.)

ชื่อเรียกที่คนไทยคุ้นปากกันมักทำให้คิดว่า “กิ้งกือมี 1,000 ขา” หรือ “ตะขาบมี 100 ขา” แต่ความจริงทางชีววิทยายืดหยุ่นกว่านั้นมาก

กิ้งกือ (millipede) และตะขาบ (centipede) เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในกลุ่มหนวดิด (myriapods) แต่ทั้งสองต่างกันทั้งรูปแบบการมีขา พฤติกรรม และหน้าที่ของขาในชีวิตประจำวัน

คนมักสับสนเพราะชื่อภาษาอังกฤษมีรากศัพท์จากตัวเลข (centi- = ร้อย, milli- = พัน) ซึ่งเป็นเพียงการอธิบายเชิงภาพ ไม่ใช่กฎตายตัวของจำนวนขาในสายพันธุ์นั้นๆ

ความต่างเชิงโครงสร้าง

กิ้งกือ (Millipede — ชั้น Diplopoda)

กิ้งกือ มีลำตัวที่บางท่อน (diplosegments) เกิดจากการรวมของ 2 เซกเมนต์เข้าด้วยกัน ซึ่งแต่ละท่อนจะมี 2 คู่ขา (รวมเป็น 4 ขา) ผลคือ กิ้งกือตัวเดียวมักมีขามากกว่าตะขาบ และมักเคลื่อนตัวช้า ใช้ขาจำนวนมากเพื่อไต่ตามซอกแคบ ใต้ดิน หรือใต้ก้อนหิน

ตะขาบ (Centipede — ชั้น Chilopoda)

ตะขาบ มีลำตัวแบ่งเป็นท่อนๆ (segments) ซึ่งแต่ละท่อนมักมาพร้อมกับ 1 คู่ขา ต่อท่อน ทำให้จำนวนขาที่เห็นเป็นคู่ๆ และโดยกฎชีววิทยาบางจำพวก จำนวนคู่ขามักเป็นเลขคี่ นอกจากนี้ ตะขาบเป็นนักล่า มีปล้องหน้าเปลี่ยนเป็นขากัด/เขี้ยวที่มีพิษเพื่อจับเหยื่อ

กิ้งกือมีกี่ขา?

กิ้งกือทั่วไปมีจำนวนขาที่มากกว่า และมีช่วงกว้างมาก:

• กิ้งกือทั่วไปที่พบได้บ่อยมักมี 30–400 ขา ขึ้นกับชนิดและการพัฒนา
• มีสายพันธุ์พิเศษที่มีขาจำนวนมหาศาล เช่น Illacme plenipes ที่เคยบันทึกตัวอย่างมีถึง ~750 ขา
• สถิติล่าสุดจากการค้นพบในระบบนิเวศใต้ดินคือ Eumillipes persephone ที่มีรายงานสูงสุดถึง 1,306 ขา

ข้อสังเกต: แม้ชื่อ "มิลลิปีด" จะสื่อถึง "พัน" แต่ส่วนใหญ่ไม่ถึงพัน ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์

ตะขาบมีกี่ขา?

จำนวนขาของตะขาบขึ้นกับชนิดและวัย โดยทั่วไป:

• ตะขาบทั่วไปมักมีขาตั้งแต่ประมาณ 30 ขา ขึ้นไป
• บางสายพันธุ์อาจมีขาเป็นเลขสองหลักจนถึงร้อยกว่าได้ แต่จำนวนคู่ขามักเป็นเลขคี่ ทำให้ "100 ขา" ไม่ใช่ค่าที่พบได้บ่อยเป็นมาตรฐาน

ข้อสังเกต: ตะขาบมีตั้งแต่ประมาณ 30 ขา ถึงหลักร้อย ขึ้นกับชนิด แต่ไม่จำเป็นต้องมี 100 ขาพอดีเสมอไป

ข้อเท็จจริงที่มักเข้าใจผิด

• กิ้งกือ = 1,000 ขา — ชื่อเชิงภาพเท่านั้น สายพันธุ์ส่วนใหญ่ไม่ถึงพัน แต่มีไม่กี่สายพันธุ์ที่มากกว่า 1,000 ขา
• ตะขาบ = 100 ขา — ชื่อมาจากรากศัพท์ แต่จำนวนจริงผันแปรตามชนิด
• จำนวนขาเปลี่ยนได้ในช่วงการเติบโต — ตัวอ่อนอาจมีขาน้อยกว่าผู้ใหญ่

ทำไมต้องมีขามาก?

ขาจำนวนมากให้ประโยชน์เชิงนิเวศและการใช้ชีวิต เช่น:

• ช่วยให้กิ้งกือเคลื่อนตัวผ่านช่องแคบใต้ดินและซอกไม้ได้ดี
• ช่วยให้ตะขาบวิ่งและจับเหยื่อได้รวดเร็ว บางคู่ขาของตะขาบพัฒนาเป็นขากัด/เขี้ยวที่มีพิษ

บทสรุป

ทั้งกิ้งกือและตะขาบมีจำนวนขาที่หลากหลาย ไม่มีกฎตายตัวเหมือนชื่อเรียก

ตะขาบมักมีขาจำนวนจากหลักสิบถึงหลักร้อย ขณะที่กิ้งกือมักมีขามากกว่าโดยทั่วไป และมีบางสายพันธุ์ที่มีขาจำนวนมากที่สุดในโลกถึงหลักพัน (เช่น Eumillipes persephone ที่บันทึกไว้ถึง 1,306 ขา)

การเข้าใจความแตกต่างของโครงสร้าง (1 คู่ขาต่อท่อนสำหรับตะขาบ vs 2 คู่ขาต่อ diplosegment สำหรับกิ้งกือ) จะช่วยให้เรามองเห็นภาพที่แท้จริงมากกว่าคำย่อหรือชื่อที่ฟังดูเป็นตัวเลข