ทำไม "ดอกไม้จันทน์" ในงานศพถึงหยิบให้กันไม่ได้?
“ดอกไม้จันทน์” หรือที่เรียกกันอีกชื่อว่า ดอกไม้แห่งความอาลัย เป็นหนึ่งในองค์ประกอบสำคัญของพิธีศพในสังคมไทย
ทุกครั้งที่มีงานฌาปนกิจ เราจะเห็นดอกไม้จันทน์ถูกจัดวางอยู่ในภาชนะหรือถาด เพื่อให้แขกผู้ร่วมงานหยิบขึ้นไปวางหน้าหีบศพหรือถวายพระเพลิง เป็นการส่งดวงวิญญาณผู้ล่วงลับสู่สัมปรายภพ
แต่สิ่งที่หลายคนอาจยังไม่รู้คือ ดอกไม้จันทน์มีข้อห้ามสำคัญ นั่นคือไม่ควรหยิบยื่นให้กันโดยตรง
ประเพณีนี้ไม่ได้เป็นเพียงความเชื่อที่ไร้เหตุผล หากแต่เป็นการผสมผสานทั้งคติความเชื่อดั้งเดิมเกี่ยวกับความตาย มารยาททางสังคม และความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่สืบทอดกันมาช้านาน
ดอกไม้จันทน์ คืออะไร? และมีที่มาอย่างไร?
รากศัพท์และวัสดุ
-
ดอกไม้จันทน์ในอดีตทำจาก ไม้จันทน์หอม ซึ่งเป็นไม้ที่มีกลิ่นหอมเป็นพิเศษ เมื่อเผาไฟจะส่งกลิ่นที่เชื่อว่าช่วยนำทางดวงวิญญาณไปสู่โลกหน้า
-
ปัจจุบันนิยมใช้วัสดุอื่น เช่น ใบไม้แห้ง ไม้ไผ่ หรือกระดาษ เพราะไม้จันทน์หอมแท้หายาก แต่ยังคงเรียกติดปากว่า “ดอกไม้จันทน์”
ความหมายเชิงสัญลักษณ์
-
ดอกไม้จันทน์เปรียบเหมือน ดอกไม้แห่งการอำลา ที่ผู้มีชีวิตมอบให้แก่ผู้จากไป
-
การถวายหรือวางดอกไม้จันทน์จึงเป็นการแสดงออกถึงความกตัญญู ความอาลัย และความเคารพครั้งสุดท้าย
เหตุผลที่ “ไม่ควรหยิบยื่นให้กัน”
การส่งต่อความตาย
-
คนโบราณเชื่อว่าของที่เกี่ยวพันกับความตายถือเป็นของอัปมงคล
-
การส่งดอกไม้จันทน์จากมือสู่มือเท่ากับ “ส่งต่อความตาย” ซึ่งไม่เป็นมงคลต่อผู้รับ
หลักมารยาทในงานศพ
-
ดอกไม้จันทน์ถูกจัดเตรียมไว้ในถาดหรือภาชนะกลาง เพื่อให้ผู้ร่วมงานหยิบเอง
-
การยื่นให้กันดูไม่เรียบร้อย และอาจทำให้ผู้รับเกิดความรู้สึกไม่สบายใจ
-
ประเพณีไทยให้ความสำคัญกับความสุภาพเรียบร้อย งานศพจึงยิ่งต้องระมัดระวังเรื่องพิธีรีตอง
ความหมายเชิงจิตวิญญาณ
-
งานศพเป็นพิธีที่สื่อถึงการเชื่อมระหว่างโลกคนเป็นกับโลกคนตาย
-
การยื่นดอกไม้จันทน์ต่อกันอาจถูกตีความว่าเป็นการ “ถ่ายโอนภาระหรือเคราะห์ร้าย” ให้ผู้รับ ซึ่งเป็นสิ่งที่ควรหลีกเลี่ยง
มิติทางสังคมและความเชื่อ
-
การแสดงออกเชิงสังคม: การหยิบดอกไม้จันทน์ด้วยตนเองเป็นการแสดงความตั้งใจที่จะอำลาผู้ล่วงลับ เป็นการกระทำที่ออกมาจากใจ ไม่ใช่ของที่ถูกส่งต่อมาแบบไม่สมัครใจ
-
ความเชื่อเรื่องสิ่งไม่เป็นมงคล: คนโบราณเชื่อว่า การหยิบยื่นสิ่งที่เกี่ยวกับความตายอาจนำพาโชคร้ายติดตามผู้รับ
-
จิตวิทยาทางสังคม: การที่ทุกคนหยิบเอง ยังช่วยสร้างบรรยากาศแห่งความสงบและความเป็นส่วนตัว แต่ละคนได้มีช่วงเวลาเล็กๆ ของตนเองในการแสดงความอาลัย
การปฏิบัติที่ถูกต้อง
เมื่อไปงานศพ ให้หยิบดอกไม้จันทน์จากถาดที่เจ้าภาพเตรียมไว้ด้วยตนเอง
นำไปวางหน้าหีบศพหรือถวายพระเพลิงตามลำดับที่กำหนด
หลีกเลี่ยงการส่งต่อจากมือสู่มือ เพราะอาจถูกมองว่าไม่เหมาะสม
หลังเสร็จพิธี ดอกไม้จันทน์ทั้งหมดจะถูกนำไปเผาพร้อมศพ หรือในกองไฟที่จัดเตรียมไว้ เพื่อเป็นการส่งดวงวิญญาณสู่ภพภูมิที่ดี
บทสรุป
ดอกไม้จันทน์ไม่ใช่เพียงดอกไม้ประดิษฐ์ที่ใช้ในพิธีศพ แต่เป็นสัญลักษณ์แห่งความอาลัยและการอำลาครั้งสุดท้ายที่คนเป็นมอบให้คนตาย
ข้อห้ามไม่ให้หยิบยื่นดอกไม้จันทน์ต่อกันจึงสะท้อนทั้งความเชื่อเรื่องสิ่งอัปมงคล มารยาททางสังคม และการให้เกียรติแก่ผู้ล่วงลับ
การหยิบด้วยตนเองจึงไม่เพียงแต่ป้องกันความรู้สึกไม่สบายใจ แต่ยังเป็นการแสดงความตั้งใจจริงในการส่งผู้จากไปสู่สัมปรายภพอย่างสมเกียรติและสงบงาม
