"วังหน้า" กับ "วังหลัง" ต่างกันอย่างไร?
ในประวัติศาสตร์ไทย โดยเฉพาะในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น เรามักได้ยินคำว่า “วังหน้า” และ “วังหลัง” อยู่เสมอ
แต่หลายคนอาจไม่แน่ใจว่าทั้งสองคำนี้ต่างกันอย่างไร? และมีความสำคัญอย่างไรต่อโครงสร้างการปกครองของราชสำนักไทยในอดีต
เราไปหาคำตอบพร้อมกันด้านล่างได้เลย
“วังหน้า” คืออะไร?
“วังหน้า” หรือที่มีชื่อเต็มว่า “กรมพระราชวังบวรสถานมงคล” เป็นตำแหน่งของ “พระมหาอุปราช” หรือ “พระราชกุมารผู้สืบราชสมบัติ” ในสมัยโบราณ
โดยถือเป็นพระราชวงศ์ชั้นสูงที่มีหน้าที่ช่วยว่าราชการแทนพระมหากษัตริย์ หรือดูแลกิจการบางส่วนแทนพระองค์ โดยวังหน้ามักจะมีไพร่พล ทรัพย์สิน และอำนาจในทางปกครองอยู่ในระดับสูง
ตำแหน่งวังหน้าเริ่มมีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา เช่น สมเด็จพระมหาจักรพรรดิทรงสถาปนา “สมเด็จพระมหาธรรมราชา” ให้เป็นวังหน้า และในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ตำแหน่งวังหน้าที่เป็นที่รู้จักมากที่สุดคือ “สมเด็จกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท” พระอนุชาธิราชในรัชกาลที่ 1 ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการศึกสงคราม
“วังหลัง” คืออะไร?
ส่วน “วังหลัง” หรือ “กรมพระราชวังหลัง” เป็นตำแหน่งที่มักมอบให้แก่พระราชวงศ์ฝ่ายใน เช่น พระราชโอรส หรือพระญาติใกล้ชิดของพระมหากษัตริย์ แต่มีอำนาจและหน้าที่น้อยกว่าวังหน้า โดยมักเกี่ยวข้องกับกิจการด้านภายในราชสำนัก หรือดูแลพระราชทรัพย์บางส่วน
ในสมัยกรุงธนบุรีและต้นรัตนโกสินทร์ วังหลังตั้งอยู่บริเวณริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งธนบุรี (ปัจจุบันคือพื้นที่ของโรงพยาบาลศิริราช) ส่วนวังหน้าตั้งอยู่ในเขตพระนคร (บริเวณมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ในปัจจุบัน)
วังหน้ากับวังหลัง ต่างกันอย่างไร?
หากสรุปโดยรวม “วังหน้า” มีฐานะสูงกว่า “วังหลัง” เพราะเป็นตำแหน่งที่ใกล้เคียงกับ “รัชทายาท” หรือ “รองกษัตริย์” มีอำนาจในการปกครองและบัญชากองทัพได้ ขณะที่วังหลังเป็นตำแหน่งรองลงมา มักดูแลกิจการภายในมากกว่าและไม่มีบทบาททางการเมืองโดยตรง
อย่างไรก็ตาม ระบบวังหน้าและวังหลังได้ถูกยกเลิกในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อมีการปฏิรูประบบราชการและการสืบราชสันตติวงศ์ เพื่อให้สอดคล้องกับแนวทางการปกครองแบบรัฐสมัยใหม่
สรุปสั้นๆ
- วังหน้า = พระมหาอุปราช หรือรัชทายาท มีอำนาจสูง ใกล้ชิดราชการและกองทัพ
- วังหลัง = พระญาติฝ่ายใน ตำแหน่งรองกว่า ดูแลกิจการภายในวัง
- ทั้งสองตำแหน่งสิ้นสุดลงในรัชกาลที่ 5 เพื่อรวมอำนาจเข้าสู่ระบบราชการสมัยใหม่
เรื่องน่ารู้เพิ่มเติม
ปัจจุบันบริเวณที่เคยเป็น “วังหน้า” ได้กลายเป็นพื้นที่ของ “มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์” และ “พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร” ส่วนพื้นที่ “วังหลัง” คือที่ตั้งของ “โรงพยาบาลศิริราช” ซึ่งยังคงใช้ชื่อ “วังหลัง” เป็นชื่อเรียกย่านมาจนถึงทุกวันนี้