รู้หรือไม่ คำว่า "ดัดจริต" เคยเป็นชื่อ "โรงเรียน" ของลูกผู้ดีมีตระกูล ตั้งอยู่กลางกรุงเทพฯ

22/10/2025 (11:07 น.)

รู้หรือไม่? คำว่า "ดัดจริต" เคยเป็นชื่อโรงเรียน สถานศึกษาของลูกผู้ดีมีตระกูล ในรัชกาลที่ 5 ตั้งอยู่กลางกรุงเทพฯ

หลายคนอาจคุ้นเคยกับคำว่า "ดัดจริต" ในความหมายเชิงลบ ตามพจนานุกรมแปลว่า การแสร้งทำกิริยาหรือวาจาเกินควร แต่ทราบหรือไม่ว่าในสมัยรัชกาลที่ 5 คำนี้เคยถูกนำมาตั้งเป็นชื่อโรงเรียนมาก่อน โดยมีชื่อว่า "โรงเรียนดัดจริต" ซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่ใจกลางกรุงเทพมหานคร

ประวัติความเป็นมาของโรงเรียนดัดจริต

โรงเรียนดัดจริตก่อตั้งโดย พระสรรพการหิรัญกิจ (เชย อิศรภักดี) ผู้จัดการคนแรกของบุคคลัภย์ หรือธนาคารไทยพาณิชย์ในเวลาต่อมา และเป็นเจ้าของป๊ากสามเสน สวนสนุกแห่งแรกในกรุงเทพฯ ซึ่งปัจจุบันตั้งอยู่ในบริเวณวชิรพยาบาล

ข้อมูลของโรงเรียนดัดจริตมีไม่มากนัก ในราชกิจจานุเบกษาลงวันที่ 30 มกราคม พ.ศ. 2452 (นับศักราชอย่างใหม่จะตรงกับ พ.ศ. 2453) ระบุว่า “พระสรรพการหิรัญกิจ ผู้อุปการะโรงเรียนดัดจริต ให้ฟุตบอล์หนึ่งลูก ราคา 5 บาท เปนสมบัติแก่โรงเรียนดัดจริต ครูใหญ่โรงเรียนดัดจริตได้รับไว้แล้ว” 

ข้อมูลเกี่ยวกับโรงเรียนดัดจริตนี้มีการกล่าวถึงในประวัติของ ขุนประสิทธิ์วิทยกร (ศักดิ์ คุปตะวาณิช) ทายาทของท่านได้เล่าว่า ขุนประสิทธิ์วิทยกร เคยเข้ารับการศึกษาในโรงเรียนดัดจริตเมื่อครั้งยังเยาว์วัย สถานที่ตั้งเดิมอยู่บริเวณถนนสามเสน ตรงข้ามกับปากถนนสังคะโลก เยื้องกับวชิรพยาบาลในปัจจุบัน

 “พ่อ (ขุนประสิทธิ์วิทยกร – ศักดิ์ คุปตะวาณิช) เดิมชื่อ ‘ฮก’ เป็นบุตรนายเป๊งและนางเง็ก คุปตะวาณิช…เกิดเมื่อวันที่ 28 มิถุนายน พ.ศ. 2442…ยามเยาว์วัยพ่อได้รับการศึกษาจากโรงเรียนประถมดัดจริต ซึ่งตั้งอยู่ที่ถนนสามเสน ตรงข้ามกับปากถนนสังคะโลก เยื้องกับโรงพยาบาลวชิรในปัจจุบันนี้ 

โรงเรียนนี้เป็นโรงเรียนรัฐบาล ขึ้นอยู่กับกระทรวงธรรมการในสมัยนั้น พระสรรพการหิรัญกิจ (ต่อมาเป็นพระอรรถวสิษฐ์สุธี ในรัชกาลที่ 6) เป็นผู้สร้างให้และเป็นผู้อุปถัมภ์ เมื่อได้ศึกษาอยู่ 3 ปี สำเร็จประถมแล้ว ไปศึกษาต่อที่โรงเรียนมัธยมวัดเบ็ญจมบิตร…”

การยุบรวมและโยกย้ายโรงเรียน

สันนิษฐานว่า โรงเรียนดัดจริต ก่อตั้งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 ตั้งอยู่ริมถนนสามเสน เยื้องกับวชิรพยาบาล หรือบริเวณสมาคมศิษย์เก่าอุเทนถวายในปัจจุบัน แต่ภายหลัง (ไม่ทราบปีที่แน่ชัด) ได้โอนย้ายไปอยู่กับโรงเรียนวัดราชผาติการาม หรือวัดส้มเกลี้ยง เชิงสะพานกรุงธน (สะพานซังฮี้) ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากที่ตั้งโรงเรียนเดิม

ข้อมูลในเว็บไซต์ โรงเรียนวัดราชาธิวาส ในปี พ.ศ. 2463 โรงเรียนดัดจริต และ "โรงเรียนบิดสันดาน" ซึ่งตั้งอยู่ที่บางขุนพรม ได้ยุบรวมเข้ากับโรงเรียนวัดราชาธิวาส และจัดเป็นโรงเรียนสหศึกษา แต่เมื่อมีการเปิดโรงเรียนสตรีโชติเวชที่วัดกุญชร นักเรียนหญิงจึงถูกย้ายไปที่นั่น ทำให้โรงเรียนวัดราชาธิวาสเหลือเพียงนักเรียนชายเท่านั้น

 

บ้านพระสรรพการหิรัญกิจ: ประวัติและตำนาน "ป๊ากสามเสน"

บริเวณที่ตั้งของโครงสร้างอนุรักษ์ อาคารวชิรานุสรณ์ (ตึกเหลือง) ในปัจจุบัน มีประวัติย้อนไปถึงราว พ.ศ. 2448 โดยเป็นที่ตั้งของ บ้านพระสรรพการหิรัญกิจ (เชย อิศรภักดี) หรือที่รู้จักกันในชื่อ "บ้านหิมพานต์" หรือ "ป๊ากสามเสน"

การก่อตั้งและที่ตั้งทางภูมิศาสตร์

• ปีที่ก่อสร้าง: บ้านเริ่มก่อสร้างเมื่อ พ.ศ. 2448 และปรากฏภาพและแผนผังในแผนที่ พ.ศ. 2450 (ร.ศ. 126)

• ลักษณะพื้นที่: แปลงที่ดินมีรูปร่างเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า ตั้งอยู่ติดกับถนนสำคัญในย่านสามเสน

  • ทิศตะวันออก: ติดถนนสามเสน

  • ทิศใต้: ติดถนนสังคโลก ถัดไปเป็นคลองอั้งโล่ ซึ่งเชื่อมออกสู่แม่น้ำเจ้าพระยา

  • ทิศตะวันตก: ติดกับพื้นที่ของเจ้าของรายอื่น ถัดไปคือถนนขาว

  • ทิศเหนือ: ติดกับตึกแถว ถัดไปคือถนนสุโขทัย

บริบทของย่านสามเสน

พื้นที่โดยรอบบ้านพระสรรพการหิรัญกิจในอดีตคือ "ทุ่งสามเสน" ซึ่งเป็นอำเภอชั้นในของมณฑลกรุงเทพฯ ในสมัยนั้น แม้จะอยู่ทางทิศเหนือของพระนครที่เป็นศูนย์กลาง แต่ด้วยการขยายตัวของเมืองและการก่อสร้าง พระราชวังดุสิต ในสมัยรัชกาลที่ 5 ทำให้ย่านนี้กลายเป็นที่ตั้งบ้านเรือนของเหล่าข้าราชบริพารและขุนนางหลายคน ซึ่งบ้านพระสรรพการหิรัญกิจก็น่าจะเป็นหนึ่งในนั้น